Witam konfederatów!
Po zagórskim karmelu, gdzie rzekomo w listopadzie 1772 roku konfederaci stoczyli potyczkę z Moskalami, następną wątpliwością jest udział Kazimierza Pułaskiego w wydarzeniach w Strzyżowie w dniu 15 sierpnia 1769 roku, po stoczonych walkach w Rzeszowie. Rzecz jest niemal identyczna. W przestrzeni medialnej ukazują się wzmianki/artykuły o tym wydarzeniu, jak np. ten:
Kult NMP Strzyżowskiej. Parafia Niepokalanego Poczęcia NMP w Strzyżowie (diecezja rzeszowska)
O sprawdzenie tej nieścisłości pokusił się rzeszowianin - konfederat, Krzysztof Bajrasz. Autor poprosił mnie, żebym to ja skreślił „słowo wstępne przed spektaklem”, i przerobił rzeczone „dementi”, aby było przejrzyste na łamach Forum. Dałem się skusić – wymaga to nieco pracy, bo wersja pierwotna po prostu rozsypała by się – z akapitami i przypisami byłby kłopot. Tekst poniżej:
Informacja o pobycie konfederatów barskich w Strzyżowie w dniu 15 sierpnia 1769 r. Ks. Ludwik Grzebień w artykule poświęconym dziejom parafii w Strzyżowie [1], powtarza za ks. Adamem Sikorą[2]: „We wtorek dnia 15 sierpnia 1769 roku przed cudownym obrazem Matki Bożej Niepokalanej w Strzyżowie odbyło się zaprzysiężenie rozproszonych przez carskiego stupajkę gen. Drewicza na terenach Rzeszowa (na Psiarnisku i Pobitnem) dnia 12 sierpnia Konfederatów Barskich. W czasie nabożeństwa odprawionego przez ks. kapelana Macieja Modliszewskiego, późniejszego prepozytora strzyżowskiego, podkomorzy sanocki i dziedzic Brzeżanki Franciszek Trzecieski, ranny na Psiarnisku został cudownie uzdrowiony. Konfederaci złożyli wotum na obrazie Niepokalanej i po raz pierwszy odśpiewali swój późniejszy hymn bojowy: Panno Święta! My sieroty […]. Kazimierz Pułaski, dwukrotnie ocalony za przyczyną Matki Bożej przed wojskami carskimi, miał wtedy polecić do nowo poświęconego sztandaru biało-błękitnego z Orłem i Pogonią dodać podobiznę Matki Bożej Strzyżowskiej”.
Uwagi:1. W potyczkach pod Rzeszowem i Rzemieniem brały wprawdzie udział oddziały konfederacji przemyskiej pod dowództwem Filipa Radzimińskiego, a której marszałkiem od 22 maja do 15 września 1769 r. był brat Kazimierza Pułaskiego, Franciszek Ksawery [3], można jednak z całą pewnością stwierdzić, że Kazimierz Pułaski bić się w nich nie mógł, bowiem w tym czasie, razem ze wzmiankowanym bratem i Józefem Bierzyńskim (marszałkiem sieradzkim), prowadził działania wojenne w ramach tzw. „Wyprawy litewskiej”(czerwiec – wrzesień 1769) [4].
Zatem niemożliwa była jego obecność w strzyżowskim kościele parafialnym w dniu 15 sierpnia.[5]
2. 16 sierpnia pod Rzeszów przybyły oddziały konfederacji sandomierskiej (marszałka, hrabiego Rafała Amora Tarnowskiego) pod dowództwem rotmistrzów Moszczyńskiego, Hadziewicza i Mikułowskiego oraz oddział Łubieńskiego (regimentarza gostyńskiego). Kilka dni wcześniej Moszczyński i Łubieński stacjonowali pod Sandomierzem.
W oblacie dekretu w sprawie księcia M. Lubomirskiego z dnia 25 września 1771 r. czytamy m.in. (pisownia oryginalna):
„Po tej Akcji [potyczka pod Rzeszowem 13 sierpnia – KB] gdy dnia trzeciego Ichmość PP. Łubieński, Moszczyński i inni pod miasto Rzeszów na górę podciągnęli, i tam obozem położywszy się, Xiąże i Jw. Radzimiński wraz złączywszy się mając w bliskości nieprzyjaciela, tychże Ichmości obligowali, by złączoną mocą uderzyli na niegoż, sami do nich wyjeżdżali, gdzie Xżę z Jw. Radzimińskim klęknąwszy prosili o sukurs IP. Łubieńskiego i innych komendantów, zaklinając na miłość Boga i Ojczyzny, aby tej pory nie opuszczali, a nieprzyjaciela wspólnie znosili; lecz odebrali odpowiedź, że i amunicji nie mają i ordynansu od swych marszałków aby nieprzyjaciela bić, i owszem, że dostali świeżego ordynansu powracać się pod Muszynkę, i tak opuściwszy Xiążęcia z Jw. Radzimińskim w liczbie ludzi przewyższającej, znajdując się z dwiema armatami spiżowymi wielkimi i pomniejszymi, ruszyli się ku Dębicy. Będąc opuszczeni Xiąże i Jw. Radzimiński od Ichmościów, aby powrotnie oblężonymi niebyli, ruszyli z Rzeszowa, i gdy lawety pod armatami w Wsi Osiece połamały się, noc nadchodziła, ulewa deszcza napadła, stanęli pod Karczmą na trakcie ku Dębicy, i tam o dalszym marszu zaradzali, gdzieżby się obrócić, jedni perswadowali aby iść do Dębicy, na co Xiążę odpowiedział, ponieważ Ichmość rotmistrzowie tam się znajdują, nam niedowierzają, mogą mieć suppozycją zabrania, daremnie alarm w nocy zrobilibyśmy, i może zguba przez strzelanie zaobopólna by nastąpiła, w tym wysławszy szpiegów ku Rzemieniu marsz swój obrócili…”
Wynika z powyższego, że 17 sierpnia główne siły konfederackie opuszczały Rzeszów traktem na Dębicę (Partie M. Lubomirskiego i F. Radzimińskiego odbiły na Rzemień). W znanych mi źródłach nie znalazłem informacji o ruchach walczących pod Rzeszowem oddziałów konfederackich w kierunku Strzyżowa. [8]
3. O potyczce na podrzeszowskim Psiarnisku pisze tylko Szczęsny Morawski, nie wymieniając Franciszka Trzecieskiego. Co więcej, ten fragment „powieści prawdziwej” można uznać za wytwór fantazji autora. [9]
4. Johan (Iwan Grigoriewicz) von Drewitz (od 15 maja 1769 podpułkownik Serbskiego pułku huzarów) w sierpniu 1769 roku zaangażowany był w działania wojenne przeciwko oddziałom konfederackim operującym na Litwie i w centralnej Polsce. Nie uczestniczył w potyczce pod Rzeszowem. W walkach o Rzeszów oddziałami rosyjskimi dowodzili sekund majorzy: Karl Magnus Saleman (Kargopolski pułk karabinierów) i Aleksiej Matwiejewicz Kurojedow (Wiatski pułk karabinierów). 19 sierpnia pod Rzemieniem K. M. Saleman w krótkiej potyczce rozbił połączone oddziały konfederackie J. M. Lubomirskiego i F. Radzimińskiego.
5. O wzmiankowanym przez Ks. A. Sikorę podkomorzym sanockim (?) i dziedzicu Brzeżanki Franciszku Trzecieskim nie wiem nic. Jan (nomen omen) Trzecieski w swoich „Pamiątkach i wspomnieniach z sanockiej ziemi” wzmiankuje o pobycie niejakiego Franciszka Trzecieskiego, chorążego owruckiego w Sądowej Wiszni, na zwołanym w 1767 roku sejmiku województwa ruskiego. Był tam również Michał Ossoryusz z Bukowa Bukowski faktyczny podkomorzy ziemi sanockiej.[10] Ze swojej działalności w konfederacji barskiej znany jest Stanisław Jan Trzecieski, ur. 1737 w Łękach zm. 5 stycznia 1805 w Łubnie – pierwszy w rodzinie właściciel majątku w Dynowie. [11]
W źródłach występuje jeszcze „Martinus Trzecieski vicepalatinus Pilsnensis”, którego podpis widnieje na proteście przeciwko wyborowi Kochanowskiego na marszałka sandomierskiego z dnia 21 kwietnia 1769 r. [12]
6. Ks. A. Sikora pisząc o pobycie w strzyżowskiej farze Kazimierza Pułaskiego i Franciszka Trzecieskiego w dniu 15 sierpnia 1769 r., korzystał z następujących źródeł: nie zachowanej Liber memorabilium civitatis de Strzyżów i Protokołów Cechu Wielkiego w Strzyżowie z lat 1754 – 1805.[13] W lipcu 1936 r. Cech Wielki w Strzyżowie przekazał archiwum Towarzystwu Regionalnemu Ziemi Rzeszowskiej w Rzeszowie dokumenty związane z działalnością strzyżowskich rzemieślników od XV wieku [14]. Obecnie materiały te znajdują się w Archiwum Państwowym w Rzeszowie (przynajmniej ich części). W zdigitalizowanym, dostępnym online zasobie AP w Rzeszowie (zespół: Akta miasta Strzyżowa, seria: Akta cechów – sygnatura: 59/740/0/2.6) nie ma jednostki o nazwie Protokoły Cechu Wielkiego w Strzyżowie z lat 1754 – 1805. [15]
Oddziały konfederackie operujące na terenie województw: ruskiego (ziemia przemyska i sanocka)
i sandomierskiego w sierpniu 1769 r.
1. Oddziały konfederacji sandomierskiej (pod rozkazami marszałka Rafała Tarnowskiego):
a/ oddział Moszczeńskiego (operował z oddziałem Łubieńskiego, regimentarza gostyńskiego) ok. 7 sierpnia pod Sandomierzem, 16 sierpnia pod Rzeszowem, 17 sierpnia w Dębicy. Po 19 sierpnia rozbijają resztki oddziałów J.M. Lubomirskiego i F. Radzimińskiego.
b/ oddziały rotmistrzów Mikułowskiego i Hadziewicza, 16 sierpnia pod Rzeszowem, 17 sierpnia w Dębicy, potem prawdopodobnie udały się do obozu w Muszynce.
2. Oddziały: konfederacji sandomierskiej (pod rozkazami marszałka Adama Parysa) i krakowskiej (pod rozkazami marszałka Jerzego Marcina Lubomirskiego): 1 sierpnia Wielkie Oczy, 3 - sierpnia Grodzisko, 4 sierpnia - Rudnik nad Sanem, 7 sierpnia - Nadbrzezie k. Sandomierza, ok. 10 sierpnia Kolbuszowa (oddział A, Parysa przekracza wcześniej Wisłę i zostaje całkowicie rozbity pod Pacanowem przez wojska konfederacji sandomierskiej Rafała Tarnowskiego), 13 – 17 sierpnia Rzeszów, 19 sierpnia oddział Lubomirskiego zostaje pokonany pod Rzemieniem przez wojska rosyjskie. Część rozbitego oddziału z oficerami Lipskim, Rościszewskim, Wiśniowskim i Deregowskim docierają do obozu Kazimierza Pułaskiego pod Zamość, kilkudziesięciu ludzi z oficerami majorem Franciszkiem de Pouppart i porucznikiem Knappem trafia do aresztu w Muszynce. Pozostające przy J.M. Lubomirskim i F. Radzimińskim resztki ugrupowania zostają zniesione w dniu 28 sierpnia pod Niedośpielinem przez Andrzeja Wysockiego, rotmistrza województwa sandomierskiego (pod marszałkiem R. Tarnowskim).
3. Oddziały konfederacji przemyskiej (pod rozkazami regimentarza Filipa Radzimińskiego i pułkownika Antoniego Chojnackiego): 1 sierpnia - Wielkie Oczy, 2 sierpnia - Jarosław, 3 sierpnia oddział A. Chojnackiego jest w Rzeszowie, 9 (10) sierpnia do Rzeszowa nadciągają główne siły pod dowództwem regimentarza F. Radzimińskiego, 10 – 13 sierpnia oblężenie Rzeszowa, 13 sierpnia nadchodzą posiłki J.M. Lubomirskiego i dochodzi do potyczki pod Rzeszowem, po przegranym starciu pod Rzemieniem i rozproszeniu pod Niedośpielinem, Lubomirski dotarł z resztką oddziału do Krzepic skąd pod strażą rotmistrza Skotnickego trafił do Częstochowy.
4. Oddział konfederacji przemyskiej pod rozkazami rotmistrza Franciszka Pułaskiego (brata stryjecznego Kazimierza): 8 sierpnia - pod Hoszowem (k. Ustrzyk Dolnych) oddział stoczył przegraną potyczkę z podjazdem rosyjskim. Ciężko ranny F. Pułaski został przewieziony do zamku leskiego, gdzie zmarł 16 sierpnia, 18 sierpnia odbył się jego pogrzeb w leskiej Farze.
---------------------------------------
1). Ludwik Grzebień, Zarys dziejów parafii w Strzyżowie, Strzyżowski Rocznik Muzealny, T. III, Strzyżów 2017, str. 150.
2). Sikora Adam, Krótka historia cudownego obrazu Matki Bożej Niepokalanej w Kościele Parafialnym w Strzyżowie nad Wisłokiem (w rękopisie).
3). Zginął w potyczce pod Łomazami (vide:
https://www.ipsb.nina.gov.pl/a/biografi ... rat-barski )
4). Konopczyńskiego Władysław., Kazimierz Pułaski – życiorys, Kraków 1931, str. 111: „Nie do niego (J. M. Lubomirskiego - KB) też pewno spieszył Kazimierz Pułaski, gdy z Drohiczyna maszerował na Międzyrzec i Łęczynę mimo Lublina”. W przypisach: „Pułascy i Bierzyński w 2000 byli 9-go [sierpnia] w Brańsku”; Konopczyński Wł., Materiały do dziejów wojny konfederackiej 1768 – 1774 r., Kraków 1931, str. 7.
5). Konopczyńskiego Wł., Kazimierz Pułaski – życiorys, Kraków 1931, str. 111: „Nie do niego (J. M. Lubomirskiego - KB) też pewno spieszył Kazimierz Pułaski, gdy z Drohiczyna maszerował na Międzyrzec i Łęczynę mimo Lublina”. W przypisach: „Pułascy i Bierzyński w 2000 byli 9-go [sierpnia] w Brańsku”; Konopczyński Wł., Materiały do dziejów wojny konfederackiej 1768 – 1774 r., Kraków 1931, str. 7.
6). BOss., rkps 586/I, k. 112: "Nadszedł zaś dywizjon JPana hrabiego Tarnowskiego z swoimi z środy na czwartek [z 16 na 17 sierpnia - KB], w kilkaset koni".
7). Boss., rkps. 564.
. Mniej lub bardziej szczegółowe opisy zmagań pod Rzeszowem możemy znaleźć w: „Relacji Francuza duHamela [Duhamela] dla księcia de Choiseul”, liście Sebastiana Balawędroskiego z 18 sierpnia 1769 r. oraz w „Relacji o potyczce pod Rzeszowem” . O biorących w bitwie oddziałach rosyjskich, dowodzonych przez Salemana i Kurojedowa w źródłach rosyjskich. Niejednokrotnie o swoim „rzeszowskim triumfie” wspominał Jerzy Marcin Lubomirski, wykorzystując w tym celu m.in. zagraniczną prasę. Beletrystyczny opis starcia zaserwował Szczęsny Morawski, poetycki zaś, anonimowy twórca w pieśni konfederackiej „A cóż to, książę, masz za uzary…”.
9). Morawski Szczęsny, Pobitna pod Rzeszowem: powieść prawdziwa z czasów konfederacji barskiej z roku 1769, Wyd. II, Rzeszów 1924, str. 298 – 301. Sebastian Balawędroski w liście pisanym z Rzeszowa 18 sierpnia 1769 r. odnotował, że w czasie trwającego od 10 do 13 sierpnia oblężenia Rzeszowa, konfederaci wyruszali codziennie z podjazdami, w których miało zostać zabitych 30 kozaków dońskich (vide: BOss., rkps 586/I, k. 111 – 112, odpis w materiałach Szczęsnego Morawskiego w BPAN, rkps 1147, k. 91).
10). Trzecieski Jan, Pamiątki i wspomnienia z sanockiej ziemi, Cz. I, Krosno 1907, str. 53. Porównaj: Przyboś Kazimierz, Urzędnicy województwa ruskiego XIV – XVIII wieku, PAN 1987, str. 279 oraz biogram Bukowskiego Michała Ozoriusza herbu Ozoria w IPSB -
https://www.ipsb.nina.gov.pl/a/biografi ... zy-sanocki.
11). M.J. Minakowski, Genealogia potomków Sejmu Wielkiego, Stanisław Jan Trzecieski z Trzeciesza h. Strzemię:
http://www.sejm-wielki.pl/b/5.26.28 i
https://pl.wikipedia.org/wiki/Miejsce_Piastowe (dostęp 26.06.2021)
12). LNB 6737/II, str. 71 -72.
13) Ludwik Grzebień, jw., str. 150; Ks. Jan Wolak, Wprowadzenie do Krótkiej historii cudownego obrazu Matki Bożej Niepokalanej w Kościele Parafialnym w Strzyżowie nad Wisłokiem, Strzyżowski Rocznik Muzealny, T. IV, Strzyżów 2018, str. 239.
14). Wnęk Sławomir, Strzyżowski Rocznik Muzealny, T. I, Strzyżów 2015, str. 151.
15).
https://www.szukajwarchiwach.gov.pl/seria? p_p_id=Seria&p_p_lifecycle=0&p_p_state=normal&p_p_mode=view&_Seria_nameofjsp=jednostki&_Seria_id_serii=631582 (dostęp 26.06.2021).
Nie wiem, czy wyjdzie to dobrze, Raz, że obszar wpisu nie jest taki sam, jak widoku końcowego; dwa - nie zawsze podane linki wyświetlają się jako łącza. Ale raz kozie śmierć!
Pozdrawiam, mar-k